الَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِيَامًا وَقُعُودًا وَعَلَىٰ جُنُوبِهِمْ وَيَتَفَكَّرُونَ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَٰذَا بَاطِلًا سُبْحَانَكَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ

معنای آیه

آنان که همواره خدا را ایستاده و نشسته و به پهلو آرمیده یاد می کنند، و پیوسته در آفرینش آسمان ها و زمین می اندیشند، [و از عمق قلب همراه با زبان می گویند:] پروردگارا! این [جهان با عظمت] را بیهوده نیافریدی، تو از هر عیب و نقصی منزّه و پاکی؛ پس ما را از عذاب آتش نگاهدار.

تفسیر

وقتي انسان در هر موجودي از موجودات اين جهان بسيار پهناور دقّت کند و در يابد که داراي هدفي است؛ هرگز نمي پذيرد که کلّ اين دستگاه خلقت بي هدف باشد؛ و از اين رو، هر انسان عاقلي، با تمام وجود يعني در حال ايستاده و نشسته و به پهلو دراز کشيده و خلاصه در تمام حالاتش، در خلقت آسمان ها و زمين تفکّر مي کند وبا اعتراف به اين که جهان آفريده حکيمي دانا و تواناست، با خود زمزمه مي کند: بارالـها، اين جهان بسيار عظيم را بيهوده نيافريدي. پاك و منزّهي خدايا، ما را از عذاب آتش نگاه دار.

نظر كردن و انديشيدن در آيات آسمان ها و زمين و اختلاف شب و روز سبب ذكر دائم خداوند و فراموش نکردن او در هیچ حالی است و نيز اقرار به این که: پروردگارا، این ها را باطل نیافریده ای؛ بلکه به زودی آنان را برای حساب و کتاب و پاداش و کیفر مبعوث خواهی كرد.

بعضی تنها اهل ذکرند و بعضی تنها اهل فكر؛ ولی آنچه سبب رشد و قرب الاهى است، ذكر و فكر مستمر است نه مقطعى و موسمى.

رسول خدا (ص) فرمود: در خلق خدا تفكّر كنيد ولى در خود خدا تفكّر نكنيد. (توحيد صدوق ص 454 و درّ منثور)

خداوند فرمود: «وَ لايُحِيطُونَ بِهِ عِلْماً: خلق نمى‏ تواند به خدا احاطه علمى پيدا كند.» (طه 20/ 110) چون مخلوق گنجايش درك خالق را ندارد، او در باره خدا هر تصوّرى بكند مخلوق خودش است نه خالقش.

رسول خدا (ص) فرمود: يك ساعت تفكّر و انديشيدن بهتر از عبادت يك شب و در روایاتی بهتر از عبادت يك سال و در روایاتی بهتر از عبادت شصت سال است. (درّ منثور و كافى 2 / 54 باب التفكر)

تفسیر گوهر - تالیف دکتر رحمت الله قاضیان

شبهات